Podczas głośnego turnieju szachowego w Nowym Jorku w 1924 roku polski szachista Ksawery Tartakower zagrał przeciwko Gézie Maróczyemu nieregularne otwarcie, przesuwając piona z pola b2 na b4. Na pytanie, dlaczego je wybrał, odpowiedział, że był to rezultat konsultacji z orangutanem, przed którego klatką spędził czas podczas przedpołudniowej wycieczki do słynnego zoo na Bronksie. Odtąd nazywał je „debiutem orangutana”. Szachy to gra, którą inspiruje życie – i która bywa inspiracją. Dla tych, którzy sami nie grają, są intrygujące i tajemnicze. Kasper Bajon pisze o przede wszystkim złotej epoce polskich szachów, arcymistrzu Akiwie Rubinsteinie, Karolu Irzykowskim, Janie Karskim i Józefie Piłsudskim, o polskich mistrzyniach z okresu międzywojnia oraz o szachach w getcie. Pisze także o Vladimirze Nabokovie i Walterze Benjaminie, bo po literackiej szachownicy przemieszcza się ruchem skoczka, odnajdując szachowe tropy w sztuce i życiu, własnym i wielkich tego świata.
W końcu książka nie o tym, dlaczego goniec w dwudziestym ruchu, tylko o ludziach, którzy zaplątali się w uniwersum szachów, czasem z fatalnymi skutkami. Bajon ożywia dla nas dawne turnieje, kluby szachowe przedwojennej Łodzi i obozowe partie rozgrywane w Buchenwaldzie. Snuje hipnotyzującą gawędę o Rubinsteinie, Tartakowerze, Gerleckiej i wielu innych, świetnie udokumentowaną, erudycyjną i przede wszystkim niebywale wciągającą.
Łukasz Lamża
